شهید بلخی

ابوالحسن شهید بن حسین بلخی از شاعران دوره سامانی

در زبان دری و عربی مهارت داشته و در فلسفه استاد بوده است.و با ابوبکر محمد بن ذکریای رازی در مسایل فلسفه مناظراتی داشته است از ممدوحان شهید بلخی نصر بن احمد سامانی و ابو عبداله محمد بن احمد جیهانی بوده است

وفاتش در حدود 325 هجری

مرا بجان تو سو گند و صعب سوگندی         که هرگز از تو نگردم نه بشنوم پندی

دهند پندم و من هیچ پـــند نـــپذیـــــرم         کــه پــند ســـــود ندارد بجای سوگندی

شنیده ام که بهشت آنکســـی تواند یافت        که آرزو بــرســانــد بــه آرزومــنــدی

هزارکــبک نـدارد دل یــکــی شــاهین        هــزار بنـده نــدارد دلــی خــداونـــدی

ترا اگر ملک چــیــنــیان بـدیـدی روی        نــمـاز بــردی و دیـنـار بــر پــراگندی

ترا اگر ملک هندوان بـــدیــدی مــوی         ســجــود کــردی و بــتخانهاش برکندی

                        *                      *                      *

اگرغم را چو آتش دود بــــــــودی             جهـــان تـــاریک بـــودی جاویدانه

درین گیتی ســـــراسر گر بگردی        خردمــنـدی نـــیــابــی شـــادمــانــه

رودکی

ابو عبداله جعفر بن محمد شاعر قرن چهارم و معاصر سامانیان

رودکی استاد و در فنون دست رسی و در حدود صد هزار بیت که بجز معدودی باقی مانده است. سال وفات وی اختلاف نظر اما 329هـ

شـــاد زی بـــا ســـیاه چشمان شاد              که جهان نیست جز فسانه و باد

ز آمده تنگدل نبـــایـــد بـــــــــــود              وز گـــذشــته نــکــرد بــاید یاد

من و آن جعد موی غالــیـــه بوی               مــــن و آن ماهروی حور نژاد

نیک بخت آنکسی که داد و بخورد              شوربخت آنکه او نخورد و نداد

باد و ابرست این جهان افســـــوس             باده پـــــــیش آر هر چه بادا باد

رویت دریای حسن و لعلت مرجان             زلفت عنبر،صدف دهن،دردندان

ابوشکوربلخی

ابو شکور بلخی از شاعران قرن 4 ام در دربار نوح بن نصر سامانی میزیسته، اولین شاعری که مثنوی ساخت. منظومه آفرین نامه که در 336 سروده و ابیات از آن باقی

از دور به دیدار تو اندر نگریستـــم    مجروح شد آنچهرۀ پر حسن و ملاحت

وزغمزۀ تو خسته شد آزرده دل من    وین حکم قضاییست جراحت به جراحت

به دشمن برت مهربـــــــانی مبـــاد     کــــه دشــــمن درختی است تلخ از نهاد

درختی که تلخش بود گـــــــــوهرا      اگـــر چــــرب شـــیــرین دهـــی مرورا

خـــردمــنــد گــوید خرد پادشاست      کـــــــــه بر خاص و عام فرمانرواست

خرد را تن آدمی لشــکــرســـــت       هــمــه شــهــوت و آرزو چـــــاکرست

جـــهـــان را بــدانــش تــوان یافتن     بـــدانـــش رشـــتـــن و بـــافــتـــــــــن

دقیقی بلخی

ابو منصور محمد بن احمد دقیقی از بزرگترین شاعران قرن چهارم به نظم شاهنامه که به گشتاسپنامه معروف است و مربوط به ظهور زردشت و جنگ بین گشتاسپ و ارجاسپ. دقیقی با انتخاب بحر متقارب در حماسه و نشان راه  نظم پیشقدم فردوسی نظم

شب سیاه بدان زلفکان تو مــــــــــاند   ســــپید روز به پاکی رخان تو ماند

عقیق را چو بسایند نیک سوده گران    کــــه آبــــدار بــــود با لبان تو ماند

ببوستان ملوکان هزار گشتم بـــــیش   گل شــــگفته به رخسارکان تو ماند

دو  چشم آهو و نرگس شگفته بــبار    درست و راست بدان چشمکان تو ماند

کمان بابلیان دیدم  و طرازی تیر        که بــــرکشیده شود با بروان توماند

ترا به سرو بن بالا قیاس نتوان کرد    که سرورا قد و بالا بدان تـــــــو ماند

چشم تو که فتنۀ جهان خیزد از او       لـــعل تو که آب خضر میریزد از او

کردند تن مرا چنان خوار که باد        می آید و گرد و خاک می بیزد از او

رابعه بلخی

رابعه بنت کعب قزداری(از امیران عرب بوده است) از شاعران زن و معاصر سامانیان قرن 4 ام بوده گویند که وی عاشق غلام پدرش بکتاش شده بود که داستان آن تحت نام رابعه و بکتاش در کتاب الهی نامه عطار آمده است. به دست برادر کشته شده

عشـــــــق او باز اندر آوردم ببند       کــــــــوشش بسیار نامد سودمند

عشق دریــــــــــای کرانه نا پدید         کی توان کردن شنا ای هوشمند

عشق را خواهی که تا پایان بری         بس که بپســــــــندید باید ناپسند

زشت باید دید و انگاریـــد خوب         زهر باید خورد و انــــگارید قند

توسنی کردم ندانستم همـــــــــی         کز کشیدن تنگتر گردد کــمــــــند

زبس گل که درباغ ماوی گرفت         چمن رنگ ارتنگ مانی گرفــــت

مگرچشم مجنون به ابر اندر است      که گل رنگ رخسار لـیلی گرفت

همی ماند اندر عققـــــــین قــــدح       سرشکی که در لاله ماوی گرفت

فردوسی

ابوالقاسم فردوسی شاعر بزرگ و حماسه سرای زبان دری در قرن 4 و 5 میزیست.از خانواده دهقان و ثروت و ضیاع موروث داشت. فردوسی در حدود 370 در سن 40 به نظم شاهنامه پرداخت و بزرگترین منظومۀ حماسی و تاریخی دری زبانان جهان وی از جوانی علاقه به نظم که بلاخره با گشتاسپ نامۀ دقیقی دید تاریخ شروع شاهنامه 370-71 می باشد و تاریخ اتما 400 هجری 30 سال در انتقال داستان اصل امانت داری را بکار برده بیانش پر احساسات و عواطف—شاهنامه را به سه قسمت میتوان تقسیم کرد 1- دوره اساطیری 2-دوره پهلوانی 3- دوره تاریخی

دو لشـــــــکر به یکدیگر آویختند       تـــو گـفـتـی بــا هـــــم اندر آمیختند

غریویدن مـــــرد و غرنده کوس        همیکرد بر رعد غران فــــــــسوس

به هر سو که مرکب برانگیختی         چو برگ خزان سر فرو ریخــــــتی

ز سم ستوران در آن پــهن دست        زمین شد شش و آسمان گشت هشت

به روز نبرد آن یل ارجــــــــمند         به شمشیر و خنجر به گرز و کمنــد

برید و درید و شکست و ببســت         یلانرا ســــر و سـیـنـه و پــا و دست

پس پرده او یکی دختـر است    که رویش ز خرشید روشنتر است

ز سر تابپایش بکردار عـاج     برخ چون بهشت و ببالا چو ساج

ابو سعید ابولخیر

فضل الدین ابی الخیر محمد ابن احمد میهنی از عرفا و محدثین معروف قرن 5 در قریه میهنه از قرای خاوران خراسان متولد شد وی اولین سخنگوی عارفانه و دوتن از نوادگان او در باره اش کتابهای نوشته اند یکی کتاب اسرار التوحید بقلم بن منور که در شرح حال اوست و دیگری حالات و سخنان شیخ ابوسعید در 440ق وفات

باز آ باز آ هر آنچه هســـتی بازآ        گرکافر و گبر و بت پرستی بازآ

این درگه ما درگه نومیدی نیست        صـــد بار اگر توبه شکستی بازآ

راه توبه هر قدم که پویند خوشســـت             وصل تو به هر سبب که جویند خوشست

روی تو به هر دیده که بینند نکوست              نــــــام تو به هر زبان که گویند خوشست

گر قرب خدا مطلبی خوشـــــــــخو باش       ونــــــــدر پس و پیش خلق نیکو باش

خواهی که چو صبح صادق الوعد شوی       خورشید صفت باهمه کس یکرو باش

ازبسکه شکستم و بستم توبه      فریاد همــــــــی کند زدستم توبه

دیروزبتوبه ای شکستم ساغر    وامروز به ساغری شکستم توبه