رابطه بین جامعه شناسی و اقتصاد

انسان ضمن تامین نیازمندی ها مادی خویش به تدریج با روش های خاصی که ارتباط به این نیازمندی ها دارد، عادت میگیرد و به تدریج این روش ها در زنده گی انسان ها یکنواخت گردیده و روش اقتصادی افراد جامعه را تشکیل میدهند که البته ملکداری ، تقسیم  کار و اصول مبادله کالا از جمله این سیستم اقتصادی بشمار می روند و همچنان شکار، ماهیگیری، گله داری ، کشاورزی ، تجارت و صنایع از جمله فعالیت های اقتصادی به شمار میروند که تاثیر این فعالیت ها با عث پیدایش اصول میگردند که آن اصول سرمایه داری است.

خاطر باید داشت با وجود تاثیر تاسیسات اقتصادی در جوامع بشری، اما این تاسیسات وجود جداگانه و مستقل نمی باشند زیرا تاسیساتی جزیی از فرهنگ یک جامعه به شمار میروند و به عبارت دیگر فعالیت های اقتصادی و تاسیسات آن از زنده گی اجتماعی جدا ناپذیر بوده و جدا از آن قابل درک نخواهد بود زیرا بسیاری از فعالیت های اقتصادی در اصل جنبه اجتماعی دارند. چنانچه یکی از دانشمندان جامعه شناسی می گوید« سازمان اقتصاد عبارت از ترکیب تمام زنده گی افراد با جامعه است»

البته جامعه شناسی مخصوصاءً علاقه مندان به این جنبه های اجتماعی تاسیسات اقتصادی بوده و چندان کاری به شیوه تولید، تحصیل و توزیع آن ندارد. بناءً جامعه شناسان در مطالعه و بررسی جامعه نخست به تاسیسات و خصوصاءً به تاسیسات اقتصادی آن می پر دازند و این مسئله را مرکز و محور تحلیل و تجزیه جامعه میداند.

2 – منبع و چگونگی پیشرفت تأسیسات اقتصادی:

تاسیسات اقتصادی به اندازه عمر خود انسان قدامت داشته یعنی این که با پیدایش انسان به وجود آمده است. اما در هر دوره تاریخی شیوه و اصول خاص خود را داشته و دارد که در جوامع اولیه تقسیم کار و مبادله اجناس چندان به مشاهده نمی رسد زیرا هر خانواده در جامعه  اولیه تقریباءً کلیه وسایل زنده گی خویش خوب تأمین کرده و با تشریک مساعی در تامین خوراک، پوشاک و مسکن در ابتدایی ترین جامعه بشری به مشاهده می رسد و این تشریک مساعی  افراد جامعه در عین حال منجر به تلاش ها در راه استقرار سازمان های که برای تنظیم و تطبیق فعالیت های مختلف اقتصادی گردیده است، بلاخره به این شیوه و طریق تاسیسات اقتصادی به وجود آمده است.

بنابر آن در همه جا و رد هر زمان فعالیت های تنظیم گردیده و هر فردی تا گزیر شده است تا بر غرایض و تمایلات خویش نایل آید و منافع خودش را تحت شعاع منافع جامعه قرار دهد. چنانچه قبلاًتذکر یافت تاسیسات اقتصادی جز جدا ناپذیر فرهنگ جوامع انسانی بوده و مانند فرهنگ به صورت های گوناگون در می آید و بالاخره هر جامعه و یا هر دوره تاریخی یک نوع اقتصاد به خصوص همان جامعه و یا تاسیسات اقتصادی آن را به وجود میاورد که به طور خاص قابل تطبیق در همان جامعه میباشد مثلاً: شکارچیان و گله داران نیازی به برده و برده داری ندارند که نگهداری برده گان برای آنان کار آسانی نیست، حالانکه برای کشاورزان استفاده از برده گان ارزش فراوانی دارد و به همین جهت است که تاسیسات برده گی و نگهداری آن که مخصوصاً در جوامع کشاورزی نسبت به جوامع شکار چی بیشتر رونق میابد و همچنان انواع مذاهب و تاسیسات اجتماعی ممکن است تاثیرات فراوانی را در وجود و یا عدم وجود برخی از تاسیسات اقتصادی را داشته باشد. بنابران تعداد و تنوع تاسیسات از اندازه خارج بوده و ما فقط تاسیساتی را که در زنده گی افراد جامعه مهم و مؤثر بوده است مورد مطالعه و بر رسی قرار میدهیم قرار ذیل است:

الف – تقسیم کار:

تقسیم کار بین افراد و دسته های مختلف از همان آغاز زنده گی اجتماعی بشر وجود داشته و در میان کلیه جوامع بشری جنبه عمومی دارد و در همه جا و در هر زمان نوع کار بین مردان و زنان، بزرگان و کودکان اختلافات وجود داشته است. معمولاً کاری که به کودکان واگذار می گردد در خورد نیروی جسمانی آنان تعیین گردیده غالباً فرق بین کار مردان و زنان همیشه بستگی به آداب، رسوم و سنن همان جامعه را داشته و دارد.

« جورج پیتر» یکی از دانشمندان جامعه شناسی در باره تقسیم کار بین زنان و مردان چنین ابراز نظر مینماید: مردان معمولاً کار های را انجام میدهند که توانایی نیروی جسمی بیشتر باشد مانند: شکار ماهیگیری و کشاورزی. اما وظایف آسانتری مانند: جمع آوری غذا، نگهداری مواد غذایی و تهیه مواد غذایی به عهده زنان بوده است، زیرا عدم  توانایی جسمانی آن ها را از انجام برخی کار های مشکل باز میدارد.

«توماس» در کتاب خود بنام « اختلاف جسمی جامعه» خاطر نشان می کند: زنان معمولاً به کار های خانه گماشته شده اند. زیرا آنها برای انجام کار های مربوط خانه مناسب تر اند. بر عکس در جامعه امروزی زنان به کار های می پردازند که قبلاً به مردان اختصاص داشته و دارد مانند: امور اداری، حقوق، طبابت،آموزگاری ، انجینیری و غیره.

تقسیم در جوامع اولیه شکل بسیار ساده ای را داشته است، بدین معنی که کار عموم افراد منحصر به جمع آوری غذا و آن هم اشتراکی بوده است و این کار و فعالیت اجتماعی با عث وحدت و همبستگی خانواده ها و قبیله ها گردیده و خصوصاً در هنگام بروز جنجال در میان قبایل یعنی جنگ و تسلط بر قبایل دیگر مجبور به تقسیم کار و وظیفه می شدند. اما بعد از پیشرفت جنبه های مادی فرهنگ یعنی توسعه فرهنگ تجارت و داد و ستد به مشاغل اضافه شده و تقسیم کار نیز افزایش یافت.

البته عوامل دیگری که در تقسیم کار اهمیت دارد عبارت از ازدیاد جمعیت انسانی بوده زیرا یک جمعیت کثیر نیاز به یک سیستم همکاری سالم و اصول تقسیم کار بسیار دقیق میباشد.

در باره«سیمیل» خاطر نشان مینماید که یک جامعه بزرگ تنها در پرتو اصول تقسیم کار دقیق و مدبرانه می تواند وحدت خویش را حفظ و زنده گی خود را تأمین کند و در غیر این صورت به محض مواجه شدن به کوچکترین مشکلی از هم میپاشد.

« امیل دورگیم» در کتاب خود به نام« تقسیم کار بین همکاری میخانیکی و همکاری سازمانی» چنین می نویسد: همکاری میخانیکی یعنی در حقیقت همکاری خود به خودی در جوامع ساده تر و میان طوایفی حکمفرما است که تقسیم کار منحصر به یک خانواده و یا ناحیه کوچکی است که تقریباً کلیه اجتماعات خویش را بدون کمک خارج تأمین مینماید و افراد این جوامع به وسیله بسته های خویشاوندی و دوستی، پیوستگی نیرومندی باهم دارند، بناءً با جامعه منطقه و دسته های دیگر ارتباط کمتر می داشته باشد.

همکاری سازمانی یعنی کلیه افراد و قسمت های جامعه در پرتو یک ارتباط و همبستگی که به وسیله اصول تقسیم کار دقیق و رعایت تحفض افراد وضع شده است، بنابرین به یکدیگر سخت پیوسته اند. در این جوامع همکاری بین افراد جامعه و دسته های ضرورت حیاتی دارد. زیرا کار هر یک از افراد جامعه بسته به کار فرد دیگری است که دانشمندان جامعه شناسی این نوع ارتباط را بعضاءً همکاری جبری نیز میدانند.

ب – مالکیت :

بااین که در جوامع اولیه زمین و منابع غذایی و سایر وسایل اساسی زنده گی متعلق به عموم بوده اما اکثریت مالکیت خصوصی در مورد اشیای شخصی مثلاً: لباس ، اسلحه وابزار کار رعایت می کرد. گاهی از اوقات این وسایل چنان بسته به فرد تعلق میگیرد، هنگامی که شخصی بمیرد آنها را نیز در خاک با وی مدفون میسازند. یکی از عوامل مهم تسلط اصول مالکیت اجتماعات اولیه است که به محض این که اختراعات افزایش یافت ودر نتیجه وسایل زنده گی رو به توسعه نهاد تمایل به مالکیت خصوصی بنا شده بود، بدون وجود کالا های مختلف هرگز به این پایه ای از استحکام نمیرسد.

مالکیت خصوصی در روم قدیم نیز وجود داشته است و در آن زمان این اصل جنبه قانونی را به خود گرفته است.

در قرون وسطی که زمین  پایه مالکیت را تشکیل میداد و مالکیت خصوصی نیز مبنی بر اعمال زور بود که به مرور زمان اصول مالکیت بیش از پیش استوار گردید. اما در دوران اخیر حق قانونی افراد تنها پایه مالکیت خصوصی بوده و این حق در جوامع معاصر چنان تحکیم گردید است که غالباً بر سایر حقوق افراد بشر مقدم بوده و جنبه یک اصل مقدس و یکی از خواص و عادات بشری محسوب می شود.

ج – تجارت و داد و ستود :

در جوامع اولیه داد و ستد و تجارت صورت معاوضه را داشت و واحد صیحیح و درست برای تعین ارزش اشیا وجود نداشت، پول به صورت امروزی بکار نرمیرفت، بلکه لباس، وام و ابزار کار به جای پول استعمال میشد. بهره برداری ونفع بردن به شکل امروزی وجود نداشت بلکه منظور از اندوختن مال وثروت و حصول حیثیت اعتبار انسانی بود که در بسیاری از موارد کالا من جمله مواد خوراکی انبار میشد و بعداً جلوگیری از فاسد شدن آن به دیگران بخشیده میشد ویا این که معدوم میگردید.

اصول داد گرفت در جوامع اولیه غالباً شامل هدیه دادن و همکاری بود و بدین طریق یک نوع معاوضه کالا و کار به طور ناقص صورت میگرفت  اگر چه افراد نظری به نفع نداشتند، اما باوجود این در اجرای اصل داد و گرفت  اصرار می ورزید به طوری که هیچ کس در مقابل هیچ چیز به دست نمی آورد زیرا عوامل اقتصادی مانند: حقوق و به کار انداختن سرمایه، منافع و بهره برداری که در جامعه ما جنبه ملی و بین المللی دارد اما در جوامع اولیه هرگز وجود نداشت، زیرا مبادله کالا در مناسبات طولانی که داشتن وسایل حمل و نقل است در جوامع ابتدایی وجود نداشت.

در قرون وسطی تجارت از آن حدی که معمولاً بین ملت های اولیه مشاهده می گردید، چندان تجاوز نکرده بود حتی می توان گفت: تا اندازه ای از آن میزان پیشرفتی هم در یونان و روم قدیم به دست آمده است، عقب تر بود. اما در اثر پیشرفت صنایع و توسعه شهر ها و استقرار اصول مالکیت های خصوصی بازار های متعددی ایجاد گردید و اصول داد و ستتد و تجارت صورت معاوضه کالا را داشت ، لیکن به تدریج به منزله وسیله مبادله به کار برده میشد و بدین طریق زمینه برای پیشرفت و توسعه حیرت انگیز تجارت فراهم گردید که در اروپا جنگ های صلیبی وسیله بسیار نیرومندی برای پیشرفت تاسیسات اقتصادی به شمار میرفت و همچنان تغییرات بزرگی در جهان کشاورزی و حمل و نقل و وسایل ارتباط و تجارت با ظهور انقلاب صنعتی آغاز گردید که به مرور زمان اصول اقتصادی پولی بر پایه های استواری بر قرار گردید.